|
|
• David Albahari
• Simha Kabiljo
• Vasa Pavković
David Albahari, pisac
recenzija za Miris kiše na Balkanu, Beograd, 1986.
Roman Miris kiše na Balkanu
predstavlja sasvim zrelo delo autora koji, koliko je nama
poznato, do sada nije ništa objavio. U prvim delima pisci
se najčešće bave užim, kamernijim, intimnim temama, a
ako se odluče za krupniji zahvat u savremenu ili istorijsku
građu, obično ne uspevaju da pronađu pravu formu za svoje
početničko pripovedačko umeće. U svom prvom delu Gordana
Kuić se usudila da se uhvati u koštac sa jednom izuzetnom
temom koja u našoj literaturi nije obrađivana – s raspadom
tradicionalne jevrejske kulture u Jugoslaviji u periodu
između dva rata – ali je pravilno procenila svoje spisateljske
mogućnosti i pronašla formu u kojoj je mogla uspešno da
se izrazi. Kratki fragmenti zasnovani uglavnom na dijalozima,
i dopunjeni stranicama dnevnika i odlomcima iz prepiske,
omogućili su joj da svoju sliku prikaže objektivno, okom
nepristrasne kamere. Čini nam se da to bio jedini pravi
način, i da Gordana Kuić najubedljivije govori tamo gde
na izgled “ne govori”.
Priča ovog romana u osnovi je jednostavna (kakve treba
da budu sve dobre priče). U središtu zbivanja nalazi se
jedna jevrejska porodica sefardskog porekla iz Sarajeva.
Unutrašnji raspad te porodice, gubljenje tradicije i potiranje
vekovnih običaja, podudaraju se sa prelomima na tlu današnje
Jugoslavije. Prvi svetski rat začet u Sarajevu, označava
tako početak kraja jednog načina života (jevrejska zajednica
u Sarajeva bila je izuzetno zatvorena; beogradski Jevreji
su već krajem XIX veka bili potpuno otvoreni prema srpskoj
sredini), ali i otvaranje brojnih novih mogućnosti za
mlade generacije spremne da promene dotadašnje porodične
norme. U jednostavnoj pravolinijskoj priči ovog romana,
Gordana Kuić prati kretanje pojedinih članova ove jevrejske
porodice. Izlazak iz Sarajeva, društvena emancipacija,
čine da se povest porodice širi. Pred nama promiču scene
iz društvenog i kulturnog života Beograda, Zagreba i Sarajeva.
Emancipacija Jevreja kao da se podudara sa emancipacijom
ideje o jugoslovenstvu koju u sebi nosi jedan od glavnih
junaka. U isto vreme tradicionalna sefardska zajednica
u Sarajevu neumitno se približava svome kraju. Smrt majke,
stuba porodice, nagoveštava konačan raspad, a Drugi svetski
rat, koji dolazi svom silinom, kao da predstavlja neku
vrstu kazne za nastojanja jednog naroda da se što više
približi drugima. Tako Gordana Kuić uspeva da zabeleži
trenutak kada asimilacija postaje potreba, kada strah
od pravog identiteta zahteva potpun preobražaj ličnosti.
Na kraju rata Blanka iz romana postaće samo i jedino Branka
(kao što je Vajs postao Belić, Štern - Zvezdić, a mnoge
Buene - Bojane). Ne opisujući direktno, dajući tek senaste
naznake, Gordana Kuić iznosi u ovoj knjizi dvostruku tragediju
jevrejske zajednice u našoj (i svakoj drugoj) zemlji:
onu vanjsku, fizičku koja je dobro poznata, i onu unutrašnju,
manje poznatu, u kojoj je na žrtvu morala da se prinese
čistota identiteta.
Naravno, značenja i poruke ovog opsežnog štiva ne iscrpljuju
se samo u tome. Dok prati žustra kretanja porodice Salom,
kretanja koja se pretvaraju u simbol dugotrajnog lutanja
i izgnanstva jevrejskog naroda, Gordana Kuić ocrtava i
život šire jugoslovenske zajednice. Sudbine njenih junaka
navode je da najviše pažnje posveti pozorišnom i književnom
krugu u Beogradu, ali preko njenih stranica promiču i
predstavnici mnogih drugih društvenih slojeva. Zajednički
je osećaj da gotovo niko od njih nije svestan stvarnog
istorijskog trenutka u kojem prebiva, tako da ih istorija
u svom neumitnom kretanju ruši i ostavlja bez ikakvog
orijentira. Istoriju u ovom romanu predstavljaju potpuno
marginalne figure, ljudi koje istorija dotiče samo vrhovima
prstiju, ali možda se upravo zato tragičnost zbivanja
u njima jasnije vidi.
U nastojanju da prikaže sudbinu jedne jevrejske
porodice s našeg tla, autor je u stvari otišao mnogo dalje:
pokazao je da se od neminovnosti istorije ne može pobeći;
naslikao je istoriju kao neman koja se u cikličnim periodima
vraća, ali i kao suludog šaljivčinu koji je svakog časa
spreman da promeni boju figurama s kojima se igra. Roman
je i dokument o jednom svetu kojeg više nema – o sefardskoj
jevrejskoj zajednici koja je uništena u Drugom svetskom
ratu. Posebnu draž ove knjige predstavljaju stvarne ličnosti
koje prepozajemo iza njihovih maski ili pak doista srećemo:
Isak Samokovlija, Stanislav Vinaver, Laura Papo-Bohoreta
(najznačajniji dramski pisac na ladinu, jeziku sefardskih
Jevreja) i drugi. Miris kiše na Balkanu jeste
značajan doprinos oskudnoj jevrejskoj književnosti kod
nas, ali s obzirom da su prelomni trenuci u istoriji jevrejske
zajednice u isto veme i prelomni trenuci za celu našu
zemlju, da se njena istorija odslikava u tragičnoj istoriji
jedne jevrejske porodice, onda ovaj roman prerasta uske
granice takvog određenja i njegov značaj postaje znatno
širi.
Simha Kabiljo, istoričar
književnosti
1995. Gordana Kuić, Smiraj dana na Balkanu
Knjigom Smiraj dana na Balkanu
Gordana Kuić okončava svoju romanesknu trilogiju, koju
zajedno sa ovim delom čine prethodno objavljeni romani
Miris kiše na Balkanu i Cvat
lipe na Balkanu. Tako se zaokružuje jedna
"balkanska" porodična hronika koja obuhvata
gotovo ceo dvadeseti vek. To je u stvari saga o sopstvenoj
porodici, mnogočlanoj jevrejskoj, sefardskoj porodici
Salom, u razdoblju od Prvog svetskog rata, koji je prethodio
stvaranju Kraljevine Jugoslavije, do početka ovog poslednjeg
rata, koji je izazvao raspad Socijalističke republike
Jugoslavije. Kao svaka porodična saga koja predstavlja
veći broj likova iz različitih generacija, ova trilogija,
istovremeno komponovana kao velika epska reka, donosi
teme širih istorijskih zbivanja i društvenih kretanja.
Radnja romana Smiraj dana na Balkanu
odvija se početkom devedesetih, obuhvatajući samo godinu
dana koliko i traje fatalna ljubav između glavne junakinje,
spisateljice Vere Korać, poslednjeg izdanka porodice Salom
na Balkanu, i Ivana Domazeta, kompozitora i dirigenta
iz Sarajeva. Ličnosti iz dva prethodna romana utkani su
u novo romaneskno tkivo postupkom reminiscencije i retrospekcije.
Ovaj roman Gordane Kuić može da se čita na više planova
koji su međusobno povezani i uslovljeni, pa se tek na
njihovom preseku gradi celovita sktruktura romana i otvaraju
sva njegova značenja.
Pre svega, roman Smiraj dana na Balkanu može se čitati
kao pravi ljubavni roman, pažljivo psihološki
iznijansiran, čija glavna tema – ljubav u bračnom trouglu
– dobija dodatna značenja na fonu prethodnih Verinih ljubavi
i paralelnih ljubavnih priča Verinih prijateljica.
Ovaj roman može se čitati i kao roman sa internacionalnom
temom budući da je Verin profesionalni život (ona
je organizator seminara koje drže poznati američki i bitanski
lingvisti za profesore engleskog širom Jugoslavije) povezan
sa brojnim putovanjima i galerijom likova naših i stranih
intelektualaca. Njihovi susreti i razgovori svedoče o
idejnim i kulturološkim razlikama, tačnije o sukobu dveju
civilizacija: zapadne (anglo-američke) i istočne (balkansko-jugoslovenske).
Smiraj dana na Balkanu može
da se čita i kao društveno-istorijski roman o
aktuelnim zbivanjima u Jugoslaviji početkom devedesetih,
koja nagoveštavaju tragičan dolazak novog rata. U tom
smislu, kulminacionu tačku u fabuli romana predstavlja
okupljanje svih romanesknih likova na jednom mestu u jednom
danu: na velikom slavlju povodom premjere baleta Miris
kiše na Balkanu, koji je zasnovan na istoimenom
romanu glavne junakinje i izveden u Sarajevu 1991. godine.
Tokom noći izbija žestok sukob i sveopšta tuča. U humoristično-satiričnom
tonu, luksuzni restoran slavlja pretvara se u "balkansku
krčmu" razdora.
Osnovni lajtmotiv romana sadržan u sintagmi "smiraj
dana" koji je pre svega trebalo da označi ličnu ostvarenost
i emotivnu ispunjenost glavne junakinje, a u širem društvenom
kontekstu priod mira i spokoja, menja postupno svoj smisao,
dobija sve tamnije tonove, da bi na kraju označio dolazak
mraka, rata i smrti. Neuspeh velike sudbinske ljubavi
glavne junakinje simbolično se okončava njenom smrću koju
izaziva eksplozija bombe kašikare nemarno bačene ispred
njene rodne kuće u Beogradu.
Mada u jezičko-stilskom smislu pisan lako i zanimljivo,
a u svom osnovnom žanrovskom određenju predstavlja ljubavnu
ispovest, ovaj roman međutim zaslužuje ozbiljno kritičko
vrednovanje, jer u širem smislu donosi sliku jednog podneblja
sa svim protivrečnostima i sukobima između individualnog
i kolektivnog, između ličnog i istorijskog.
|
Vasa Pavković,
književni kritičar, urednik i pisac
Iz recenzije BALADA O BOHORETI,
časopis Bestseler.
Balada o Bohoreti završni je
akord u sedmotomnom romanesknom tkanju Gordane Kuić. Tim
uzbudljivim romanom završava se njena povest o istoriji
Sefarda, osmotrena kroz porodičnu priču, ali i kroz istorijski
tok započet progonom Jevreja iz Španije, a okončan, posle
mnoštva složenih i tragičnih, uzbudljivih obrta, za pisaćim
stolom spisateljice u današnjem Beogradu.
|
 |
Baladu o Bohoreti su načinili
znanje i uspomene.
Holokaust u XX veku, raspad mnogočlane porodice bio je
inicijalna kapisla za imaginaciju Gordane Kuić, a priče
njene tetke Bohorete, polazište za prve i potonje priče.
Tako i kraj ciklusa pripada njenoj životnoj sudbini.
Gordana Kuić se u Baladi o Bohoreti
uspešno služi strategijom tzv "pronađenog rukopisa",
odnosno dnevničkih beleški glavne junakinje na ladino
jeziku, čijim se prevodom čitaocu predočava sirotinjski
život porodice Levi u Stambolu, prinudni povratak u Sarajevo
i konačno emotivni finale glavne junakinje u Parizu. Bohoretin
dnevnik omogućava nam da pratimo njen život i život njene
porodice, ali da i iznutra sledimo dugogodišnju, strasnu
prepisku sa španskim pesnikom, kompozitorom i intelektualcem
Manuelom Manrikeom de Larom. Spajajući žanrovske karakteristike
porodičnog romana sa diskretnim ljubavnim romanom, objedinjavajući
ih razmišljanjima glavne junakinje os smislu života, ljubavi,
pisanja... Gordana Kuić je napsiala izuzetan roman, koji
sa ove epiloške tačke osvetljava novim svetlom njene prethodne
romane, sudbinu Bohorete i njene porodice, sefardskih
Jevreja, ali i svih nas na Balkanu.
Prateći Bohoretin intelektualni uspon, njenu žensku emancipaciju,
Gordana Kuić će u epilogu osveliti njen istinski, realni
istorijski lik i značaj, sameravajući tako i odnos maštovitosti
i dokumentarnosti, ispovesti i palimpsesta.
Pronašavši ne samo odgovarajuću dnevničko-epistolarnu
formu za plasiranje velike biografske priče, nego i optimalni
kultivisano distancirani ton, Gordana Kuić je u romanu,
koji joj je, verovatno, lično najviše značio, napisala
izvanredno štivo, dragocen roman koji će biti čitan dok
bude našeg jezika.
|
|
|
